Ζάκρος, Κάτω

Οικισμός (24 κάτ.) του νομού Λασιθίου. Υπάγεται διοικητικά στον δήμο Ιτάνου. Στη θέση του οικισμού, στη μέση περίπου της ανατολικής ακτής της Κρήτης, υπήρχε ένα από τα σημαντικότερα κέντρα του μινωικού πολιτισμού και το τέταρτο σε μέγεθος κρητικό ανάκτορο μετά τα ανάκτορα της Κνωσού, της Φαιστού και των Μαλίων. Το ακραίο αυτό μινωικό κέντρο διατηρούσε στενές εμπορικές σχέσεις με την Ανατολή, όπως μαρτυρούν τα χάλκινα κυπριακά τάλαντα και τα δόντια συριακών ελεφάντων που βρέθηκαν στο ανάκτορο. Πιθανολογείται ότι από αυτό το σημείο αναχωρούσαν οι κρητικές πρεσβείες των Κεφτί με τα δώρα για τους φαραώ, που εικονίζουν οι αιγυπτιακές τοιχογραφίες. Το ανάκτορο, που ανακαλύφθηκε το 1961, έχει έκταση περίπου 7.000 τ.μ. και παρουσιάζει τον συνηθισμένο τύπο των κρητικών ανακτόρων με δυτική και κεντρική αυλή, γύρω από την οποία είναι τοποθετημένες οι τέσσερις πτέρυγες, πολυάριθμοι διάδρομοι και δωμάτια, κλίμακες, φωταγωγοί, πολύθυρα, αποθήκες, ιεροί χώροι, δεξαμενές καθαρμών και επίσημες αίθουσες. Στη δυτική πτέρυγα βρίσκεται μία μεγάλη αίθουσα, διαστάσεων 12,80 x 10 μ., η λεγόμενη βασιλική αίθουσα με εσωτερικούς κίονες καθώς και η λεγόμενη αίθουσα των συμποσίων, η οποία πήρε την ονομασία της από τους αμφορείς και τις οινοχόες που βρέθηκαν στον χώρο. Τους τοίχους της κοσμούσε ανάγλυφο διάζωμα σπειρών από κονίαμα. Στην ίδια πτέρυγα υπήρχε ένα μικρό ιερό με θρανία, σκευοφυλάκιο, αρχειοφυλακείο, όπου βρέθηκαν πινακίδες της Γραμμικής Α’ και αποθήκες, στις οποίες βρέθηκαν αγγεία ρυθμού χλωρίδας και θαλάσσιου ρυθμού. Στην ανατολική πτέρυγα υπήρχαν μεγάλες επίσημες αίθουσες και στη βόρεια μεγάλο μαγειρείο. Μεγάλης σπουδαιότητας είναι τα λίθινα τελετουργικά αγγεία που βρέθηκαν στο ανάκτορο: φυτά και κύπελλα ιεράς κοινωνίας κυρίως από τιτανόλιθο, φαγεντιανή, οψιανό, χλωρίτη και ορεία κρύσταλλο, ένα ρυτό από στεατίτη σε σχήμα κεφαλής ταύρου και ένα ανάγλυφο φυτό από χλωρίτη με ανάγλυφη διακόσμηση που αναπαριστά την πρόσοψη ιερού κορυφής με αίγαγρους και πτηνά· επιπλέον, σώζονται και μερικά τμήματα της χρυσής επένδυσής του. Βρέθηκαν επίσης χάλκινοι πελέκεις, ξίφη, σφύρες, πριόνια κ.ά. Το ανάκτορο, που ανήκει στη Νεοανακτορική περίοδο, καταστράφηκε στο πρώτο μισό του 15ου αι. και εγκαταλείφθηκε. Έκτοτε ξεχάστηκε χωρίς να διατηρηθεί ούτε το όνομά του, σε αντίθεση με την Κνωσό και τη Φαιστό, όπου η ζωή συνεχίστηκε και μετά την καταστροφή.